شیر خودکار ( چک ولو - Check Valve )

شیر خودکار ( چک ولو - Check Valve )

چک ولو(Check Valve )

شیر یک طرفه ( شیر یکطرفه ، شیر خودکار، چک ولو ) نوعی شیر است که برای عبور دادن سیال از یک طرف خط با کمترین میزان مقاومت و جلوگیری از عبور سیال از طرف دیگر خط به کار می رود. به عبارت دیگر شیر یک طرفه (check valve) اجازه می دهد سیال به سادگی عبور کند، ولی از سوی دیگر سیال نمی تواند از شیرعبور کند و مسیر بازگشت آن مسدود می شود.

شیر یک طرفه ( شیر یکطرفه ، شیر خودکار، چک ولو) معمولا از بدنه، بونت یا کاور و یک دیسک که حول محور یک میله می چرخد تشکیل شده است. زمانی که سیال در خط متوقف شود این دیسک به حالت اولیه باز می گردد و مسیر بازگشت سیال به عقب را می بندد. در برخی از انواع شیر یکطرفه دیسک به دو نیمه تقسیم می‌شود ( شیر خودکار دبل پلیت ) وهر نیمه به یک طرف خم می شود تا مسیر سیال را باز کند یا ببندد. درهنگامی که سیال در خط متوقف می شود و می خواهد به عقب برگردد، این دو نیمه توسط فنرهایی که در پشت آنها تعبیه شده است به عقب بر می گردند و مسیر بازگشت سیال را مسدود می کنند. در برخی دیگرازانواع شیرهای چک ولو مانند شیر یک طرفه لیفت، دیسک به صورت پیستون می باشد که در مسیر موافق حرکت سیال قرار دارد و هنگامی که سیال می گذرد آن را به جلو هل داده و مسیر باز می شود، ولی وقتی سیال متوقف است در اثر جاذبه پیستون به جای خود باز می گردد و شیر بسته می شود. شیر یک طرفه توپی نیز نوعی از شیر خودکار است که دیسک آن به صورت توپی می باشد.

انواع شیرهای یک طرفه ( چک ولو ) در سایزهای مختلف تولید می شود و بر اساس نیاز خطوط لوله می‌تواند به صورت دنده ای، پیچی، فلنجی یا بات ولد تولید شود.

انواع شیر یک طرفه :

شیر یک طرفه نوسانی ( سوینگ چک ولو SWING CHECK VALVE)

یک گروه از چک ولوها ، چک ولو سوپاپی ( شیر خودکار سوپاپی ، شیر یکطرفه فلنج دار) می باشند که در این گروه محصول،جریان سیالات با فشار به داخل ولو راه یافته و در نهایت فشار جریان به محفظه زیر بندآور اعمال شده و بند آور را بلند خواهد کرد . این فرآیند چک ولو باعث باز شدن مسیر عبور جریان شده و در مقابل برای بسته شدن آن ، بندآور بدلیل نیروی جریان برگشتی و وزن ناشی از خود بر روی نشیمنگاه قرار گرفته که جریان را مسدود با اعمال نیرو می کند.

در بعضی از موارد طراحی ها بخاطر اینکه عمل بسته شدن ولو سریع تراعمال شود، با کمک یک فنر جهت اعمال فشار بیشتر استفاده شود و در نتیجه سرعت بسته شدن آن سریعتر انجام خواهد گردید .

شیر یک طرفه نوسانی (سوینگ چک ولو) با دو نوع بدنه مستقیم وY شکل تولید می شود. در شیر یک طرفه نوسانی (سوینگ چک ولو) دیسک به بدنه شیر به صورت معلق وصل شده است. شیر یک طرفه نوسانی (سوینگ چک ولو) برای جریان هایی که دارای ضربه باشند مناسب نیست. این نوع چک ولوها به دو صورت افقی و عمودی می تواند در خط نصب شود.

شیر یک طرفه با دیسک کج یا مورب (TILTING DISK CHECK VALVE)

این شیر یک طرفه بین دو فلنج نصب می شود و برای سایزهای بالا مناسب می باشد. شیر یک طرفه با دیسک کج یا مورب می‌تواند به صورت افقی یا عمودی نصب شود و برای جریان هایی که دارای ضربه و فشار می‌باشند مناسب است.

شیر یکطرفه ویفری لولایی ( WAFER TYPE SINGLE PLATE CHECK VALVE)

شیر یک طرفه ویفری ابعاد و وزن کمی دارد و در فضاهای کم و بسته بسیار مفید است. شیر یکطرفه دربچه ای ویفری برای نصب بین فلنج های گلودار یا اسلیپان مناسب است. این شیرها برای مواقعی که افت فشار کم مورد نظر باشند طراحی می شوند. با هر بار باز و بسته شدن شیر یک طرفه دریچه ای ویفری مقدار بسیار کمی افت فشار رخ می دهد .

درچک ولو بین فلنجی دریچه ای بندآور به شکل یک صفحه دیسک مانند، ساخته شده و با حرکت شبه آونگی که دارد مسیرجریان را باز یا مسدود میکند. درواقع این دیسک درون شیر، به لولایی خارج ازنشیمنگاه متصل است که در سهولت حرکت بندآورنقش آفرینی می کند.

شیر یکطرفه دریچه ای عمولا دارای يك قطعه مسدود کننده صفحه ای هستند كه به لولايی خارج از صفحه نشمينگاه متصل است و با حركت آونگی خود مسيرعبور سيال را باز يا مسدود می كند.

این شیر یکطرفه از نوع بدون فلنج و بدنه باریک بوده که موسوم به شیر خودکار لولایی ویفری می باشد. این شیرغالبا در سیستم های تاسیسات به دلیل اشغال فضای محدود استفاده می شود.

افت فشار این شیرها در حالت کاملا باز نسبت به سایر شیرهای یکطرفه کمتر بوده و حداقل می باشد.

شیر یک طرفه دیسکی - شیر خودکار تمام استیل (دیسکو چک ولو DISC CHECK VALVE)

شیر یک طرفه دیسکی (دیسکو چک ولو) دارای یک فنر پشت دیسک می باشد. این نوع شیر یکطرفه با فشار سیال باز می شود و وقتی سیال متوقف شود یا مقدار آن از فشار مورد نظر کمتر باشد فنر پشت دیسک باعث بسته شدن آن می شود. بنابراین تنظیم قدرت فنر براساس فشار مورد نیاز صورت می گیرد. شیر یکطرفه دیسکی (دیسکو چک ولو) در بویلرها و خطوط لوله عمودی به عنوان شیر تخلیه استفاده بسیار زیادی دارد.

شیر یک طرفه پیستونی (PISTON CHECK VALVE )

معمولا شیر یک طرفه پیستونی در پمپ ها یا تجهیزات مشابه برای جلوگیری از بازگشت سیال در خط استفاده می شود. بدنه شیر یک طرفه پیستونی از نوع شیر کروی ( شیر گلوب یا شیر گلاب ) است که باعث اختلاف فشار بیشتری در خط می شود. به همین دلیل نیاز به آب بندی در این شیر بیشتر از باقی انواع شیر یک طرفه می باشد.

شیر یک طرفه توپی ( BALL CHECK VALVE )

شیر یک طرفه توپی یکی از معدود انواع شیر یک طرفه است که هم برای آب و هم برای فاضلاب کاربرد مناسبی دارد. این شیر ساختار خیلی ساده ای دارد و عموما برای پمپ ها و سیستم های با فشار پایین استفاده می شود. همانگونه که قبلا هم اشاره شد، در شیر یک طرفه توپی به جای دیسک از یک توپی استفاده می شود.

شیر یک طرفه دو صفحه ای - شیر یکطرفه ویفری دو دیسک ( DUAL PLATE WAFER CHECK VALVE )

شیر یک طرفه دو صفحه ای ( شیر خودکار دبل پلیت ) که به صورت ویفری ساخته می شود دارای دو صفحه به عنوان دیسک است که هر کدام توسط فنرهایی در پشت آنها مجهز شده اند. این شیر یکی از پرکاربردترین انواع شیر از لحاظ کارایی و قیمت می باشد که به عنوان شیر یک طرفه بی صدا نیز معروف شده است.

شیر خودکار ویفری صفحه دوبل یا چک ولو با دیسک دو تکه برای کنترل حرکت سیال دارای دیسک می باشند همانطور که از نام این شیر پیداست دیسک چک ولو صفحه دوبل از وسط به دو تکه تقسیم شده است وتوسط یک لولا از وسط به بالا و پایین شیر متصل شده است در زمان ایجاد فشار جریان دیسک از وسط تا شده و به سیال اجازه عبور از دو طرف محور داده میشود و با افت فشار دو لبه دیسک به جای اولیه خود بر میگردند و مسیر شیر مجددا بسته میشود. دو صفحه دیسک یا مجرا بند های شیر یکطرفه توسط فنرپیچشی موجود بصورت بسته نگه داشته میشوند. شیرخودکار لولایی ویفری ( چک ولو لولایی ویفری ) برای غلبه بر افت فشار طراحی ساخته شده اند و نسبت به شیرهای یکطرفه نوسانی ( چک ولو سوپاپی ، سوینگ چک ولو ) و دیسکی بیشترین بازده را شیر یکطرفه ویفری لولائی (چک ولو با دیسک دو تکه) دارند. از مزیت شیر یکطرفه نوسانی یا چک ولو نوسانی می توان به کم بودن افت فشار وعدم ایجاد اشفتگی درسیال نام برد.

با توجه به یکپارچه بودن قطعات شیر یکطرفه با دیسک دو تکه یا چک ولو با دیسک دو تکه استحکام بیشتری نسبت به شیر های غیر یکپارچه دارند و تعمیر و نگهداری شیر یکطرفه نوسانی یا چک ولو نوسانی نسبت به سایر شیرها امری آسان می باشد.

شیر یکطرفه با دیسک دو تکه یا چک ولو با دیسک دو تکه قابلیت اتصال بصورت عمودی و افقی را دارا می باشد، نکته قابل ذکر در شیر یکطرفه با دیسک دو تکه یا چک ولو با دیسک دو تکه که بصورت عمودی نصب می شود این است که بهتر است جریان از پایین به بالا باشد تا در زمان بسته شدن شیر، نیروی جاذبه به بسته شدن دیسک کمک کند.

شیر یک طرفه تدریجی ( NON-SLAM CHECK VALVE )

شیر یک طرفه نوسانی برای بسته شدن از جاذبه استفاده می کند. ولی در مواقعی که جریان سیال کم و زیاد شود این شیر ممکن است به مشکل بر بخورد. برای حل این مشکل می توان از شیر یک طرفه تدریجی استفاده کرد. این شیر دارای فنر پشت دیسک می باشد که در فشارهای بالا به خوبی کار می کند و وقتی به تدریج جریان سیال کم می شود، فنر هم به تدریج به دیسک فشار می آورد و شیر را می بندد و وقتی فشار به صفر برسد شیر کاملا بسته شده است.

گستره کاربرد چک ولو ( شیر خودکار ) :

1- برای جلوگیری از بازگشت سیال در یک سیستم پایپینگ در نظر گرفته می شوند .

2- چک ولوها توسط جریان سیال در لاینها عمل می کنند .

3- فشار سیال عبوری از درون لاین باعث بازشدن ولو گردیده و هرگونه برگشت سیال باعث بسته شدن ولو خواهد شد .